Opieka paliatywna i hospicyjna ma na celu poprawę jakości życia chorego i jego bliskich zmagających się z codziennymi problemami związanymi z postępującą, często nieuleczalną chorobą. Podejmowane działania służą zapobieganiu cierpienia, niesieniu ulgi, leczeniu bólu i innych objawów somatycznych oraz pomocy w rozwiązywaniu problemów, wraz ze wsparciem dla rodziny pacjenta.
Świadczenia zdrowotne w opiece paliatywnej udzielane są, w zależności od potrzeb, przez wielodyscyplinarny zespół osób przygotowanych do opieki nad nieuleczalnie chorymi. W skład zespołu wchodzą lekarze, pielęgniarki, fizjoterapeuci, psycholog.
Opieka hospicyjna to całościowa opieka nad osobami chorującymi na nieuleczalne, niepoddające się leczeniu przyczynowemu, postępujące choroby. Przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jest też określana jako opieka paliatywna.

Pacjent trafia do hospicjum na podstawie skierowania od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innej placówki specjalistycznej – z poradni lub oddziału szpitalnego.
Zgoda na sprawowanie opieki paliatywnej lub hospicyjnej musi być wyrażona na piśmie przez pacjenta, jego rodzinę lub opiekuna. W przypadku dzieci, wymagana jest zgoda rodziców lub opiekunów prawnych, a w przypadku dziecka, które ukończyło 16 lat, także zgoda chorego dziecka.

Świadczenia w opiece paliatywnej i hospicyjnej udzielane są w warunkach:

• domowych – w hospicjum domowym
• ambulatoryjnych – w poradni medycyny paliatywnej
• stacjonarnych – w oddziale medycyny paliatywnej oraz hospicjum stacjonarnym

PORADNIA MEDYCYNY PALIATYWNEJ
Przeznaczona jest dla pacjentów chorujących na choroby nowotworowe, u których zakończono leczenie przyczynowe i którzy potrzebują leczenia przeciwbólowego oraz wsparcia. Pod opieką poradni medycyny paliatywnej znajdują się osoby, które są stabilne, mają możliwość udania się do poradni sami lub – ze względu na ograniczoną możliwość poruszania się – wymagają porad lub wizyt w domu. Świadczenia w opiece paliatywnej i hospicyjnej udzielane w warunkach ambulatoryjnych obejmują: porady lekarskie, porady lekarsko-pielęgniarskie w domu chorego, porady psychologiczne; konsultacje lekarskie (także dla pacjenta, który nie został zakwalifikowany do hospicjum domowego); wsparcie rodziny chorego.
Porady obejmują: badanie pacjenta, ordynację leków (w tym leków przeciwbólowych), zapewnienie niezbędnych badań diagnostycznych, zlecanie i wykonywanie zabiegów leczniczych, zlecanie zabiegów pielęgnacyjnych, kierowanie na konsultacje, kierowanie do szpitala, wydawanie orzeczeń i opinii o stanie zdrowia pacjenta, niezbędnych w procesie leczenia. W ramach poradni udzielane są porady/ wizyty domowe nie częściej niż dwa razy w tygodniu. Chorzy, którzy wymagają częstszych wizyt lub ciągłej opieki, powinni zostać skierowani do hospicjum domowego lub stacjonarnego.

HOSPICJUM DOMOWE
Chory powinien zostać objęty domową opieką hospicyjną w dniu zgłoszenia lub następnego dnia, ewentualnie powinien zostać poinformowany o najbliższym hospicjum, które mogłoby go objąć opieką. W skład zespołu hospicjum domowego wchodzą: lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, psycholog lub psychoonkolog. Głównym założeniem hospicjum domowego jest ścisła współpraca personelu z rodziną. Pielęgniarka uczy rodzinę m.in.: pielęgnacji ciała chorego, profilaktyki przeciwodleżynowej, zapobiegania zaparciom, biegunkom, obsługi pompy infuzyjnej, techniki przygotowywania leków doustnych oraz podawania leków.
Wizyty pielęgniarskie odbywają się w zależności od potrzeb (nie rzadziej niż dwa razy w tygodniu).
Świadczenia w hospicjum domowym (wizyty domowe) obejmują:

• leczenie farmakologiczne
• leczenie objawów somatycznych i leczenie bólu
• opiekę psychologiczną nad pacjentem i jego rodziną
• rehabilitację
• bezpłatne wypożyczanie przez hospicja domowe sprzętu medycznego i pomocniczego

W ramach opieki paliatywnej i hospicyjnej udzielanej w warunkach domowych, pacjent ma całodobowy dostęp do świadczeń udzielanych przez lekarza i pielęgniarkę przez 7 dni w tygodniu. Porady lekarskie odbywają się nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu, wizyty pielęgniarskie – nie rzadziej niż 2 razy w tygodniu.
Ostateczną decyzję o objęciu pacjenta dorosłego lub dziecka opieką paliatywną i hospicyjną podejmuje lekarz hospicjum.

HOSPICJUM STACJONARNE
Opieka hospicjum stacjonarnego sprawowana jest w szczególności w chorobach, które nie rokują nadziei na wyleczenie. Do hospicjum kierowani są pacjenci na podstawie wskazań medycznych (szczególnie z chorobami nowotworowymi), w schyłkowym okresie życia. Decyzję o objęciu pacjenta opieką hospicyjną podejmuje lekarz hospicjum. Świadczenia w warunkach stacjonarnych udzielane są przy zachowaniu całodobowego dostępu do lekarza i pielęgniarki przez 7 dni w tygodniu. Świadczenia hospicjum stacjonarnego obejmują również opiekę wyręczającą: polega ona na przyjęciu do hospicjum lub do oddziału medycyny paliatywnej pacjenta na okres nie dłuższy niż 10 dni.

W hospicjum stacjonarnym pacjent ma zapewnione bezpłatnie: opiekę lekarską i pielęgniarską, leczenie farmakologiczne, leczenie bólu oraz leczenie innych objawów somatycznych. Gwarantowana jest opieka psychologiczna nad pacjentem i jego rodziną, rehabilitacja i niezbędne badania diagnostyczne, zlecone przez lekarza zatrudnionego w hospicjum lub oddziale medycyny paliatywnej, a także zaopatrzenie w wyroby medyczne.

Świadczenia w opiece paliatywno-hospicyjnej mają na celu zapobieganie oraz uśmierzanie bólu i innych objawów somatycznych, łagodzenie cierpień psychicznych, duchowych, socjalnych. Świadczenia te obejmują także wspomaganie rodziny chorych w czasie trwania choroby, jak i w okresie osierocenia, po śmierci chorego.

Wskazaniem do objęcia chorego opieką hospicyjną są nieuleczalne, postępujące, ograniczające życie choroby nowotworowe i nienowotworowe. W hospicjum mogą przebywać również chorzy w terminalnym stadium innej choroby.

Opieka hospicyjna jest dla osób:

• z chorobą nowotworową,
• z chorobami wywołanymi przez wirus ludzki HIV,
• z następstwami chorób zapalnych ośrodkowego układu nerwowego,
• z układowymi zanikami zajmującymi ośrodkowy układ nerwowy,
• z kardiomiopatią,
• z owrzodzeniami odleżynowymi.

Jednym z załączników do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej (Dz. U. z 2018 r. poz. 742) jest Wykaz nieuleczalnych, postępujących, ograniczających życie chorób nowotworowych i nienowotworowych, w których są udzielane świadczenia gwarantowane z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej.

Na pobyt w hospicjum chory i jego rodzina oczekują od kilku dni do kilku tygodni. Z uwagi na bezpłatny charakter świadczeń obowiązuje kolejka przyjęć. W myśl etycznych założeń ruchu hospicyjnego, każdy ma dostęp do godnej opieki u schyłku życia – niezależnie od zajmowanej pozycji, zasobności portfela i znajomości.

Dokumenty niezbędne do objęcia opieką hospicyjną:

• skierowanie od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego,
• dokument potwierdzający prawo do świadczeń opieki zdrowotnej.

Przyjmuje się, że opieka hospicyjna powinna być zapewniona jeśli przewidywany czas życia chorego wynosi 6 miesięcy albo krócej, ale decyzja zawsze powinna być podjęta po rozmowie chorego, członków rodziny i lekarza. Warto przeprowadzić taką rozmowę stosunkowo wcześnie, na etapie kiedy chory będzie miał wybór, czy chce skorzystać z opieki hospicjum, czy jeszcze poczekać z tą decyzją. Jeśli rozmowę o hospicjum zaczniemy wtedy, kiedy osoba chora będzie cierpiała z powodu bardzo już nasilonych dolegliwości, może poczuć, że nie ma wyboru, zabraknie jej czasu na oswojenie się z nową sytuacją a to zwiększy jej lęk.

Wczesne rozpoczęcie opieki paliatywno-hospicyjnej pozwala też na zaplanowanie odpowiedniego leczenia objawów choroby oraz zbudowanie relacji pełnych zaufania między chorym, jego rodziną i zespołem opiekuńczym.

Świadczenia w opiece paliatywnej i hospicyjnej udzielane w warunkach stacjonarnych obejmują:

1. świadczenie opieki zdrowotnej udzielane przez lekarzy, pielęgniarki, psychologów, rehabilitantów i fizjoterapeutów;
2. leczenie farmakologiczne;
3. leczenie bólu zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (drabina analgetyczna);
4. leczenie innych objawów chorobowych;
5. zapobieganie powikłaniom;
6. badanie zlecone przez lekarza zatrudnionego w hospicjum stacjonarnym lub oddziale medycyny paliatywnej;
7. zaopatrzenie w wyroby medyczne i środki pomocnicze konieczne do wykonania świadczenia gwarantowanego, w hospicjum stacjonarnym lub w oddziale medycyny paliatywnej;
8. opieka wyręczająca, która obejmuje przyjęcie pacjenta do hospicjum stacjonarnego lub oddziału medycyny paliatywnej na okres nie dłuższy niż 10 dni.

Świadczenia w warunkach stacjonarnych udzielane są przy zachowaniu całodobowego dostępu przez 7 dni w tygodniu do lekarza i pielęgniarki.

Źródła:
• www.hospicja.pl/o-hospicjum/12-mitow-na-temat-hospicjum
• www.mz.gov.pl
• www.hospicja.pl/o-hospicjum/lek-przed-hospicjum
• psycheon.pl/baza-wiedzy-psychoonkologia/z-czym-kojarzy-sie-hospicjum
• www.cancer.org/treatment/end-of-life-care/hospice-care/what-is-hospice-care.html
• hospicjumskierniewice.pl/obalamy-mity-dotyczace-hospicjum/
• opiekawdomu.info/chory-w-domu/zapytaj-specjaliste/jak-przygotowac-chorego-na-wiadomosc-ze-chcemy-go-zarejestrowac-w-hospicjum/
• www.nfz-warszawa.pl/dla-pacjenta/co-kazdy-pacjent-wiedziec-powinien/opieka-paliatywna-i-hospicyjna/
• Magdalena Kowalczyk „Opieka paliatywna jako jedna z form opieki nad pacjentem terminalnie chorym”, Państwo i Społeczeństwo, nr 2/2012.
• https://alivia.org.pl/wiedza-o-raku/hospicjum-co-to-jest-i-kiedy-skorzystac-z-takiej-formy-opieki/